Günümüzde yaramaz, okul başarısı düşük ve öğretmeni ya da ebeveynlerinin gereğinden fazla hareketli bulduğu çoğu çocuk tıbbi ya da eğitsel değerlendirme yapılmaksızın hiperaktif olarak etiketlenebiliyor. Öyle ki, bu konuda hiçbir yetkinliğe sahip olmayan tanıdıklar ya da öğretmenlerden “Çocuğunuz hiperaktif olabilir, bir uzmana götürmenizde yarar var.” Cümlesini duymak çok da zor değil. Hatta bazen anne babaların, kendilerince haklı sebeplerle çocuklarında böyle bir bozukluk olup olmadığı konusunda kolayca şüpheye düşebildiğini söylemek mümkün. Bu noktada ben de tam adı “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)” olan bu bozukluğu, öncelikle anne babaların kendilerine rehber edinmeleri adına bu yazıyı hazırlamayı uygun gördüm.
Öncelikle DEHB’in 3 temel belirtisi olduğunu bilmeniz gerekiyor: 1) dikkat eksikliği 2) aşırı hareketlilik 3) dürtüsellik (düşünmeden, aniden harekete geçme). Her temel belirti de kendi içinde başka özel belirtilere ayrılır (Örneğin sınıfta sıklıkla söz hakkı almadan konuşmak, dürtüselliğin özel belirtilerinden biridir). Ancak tanı koymada belirleyici olan bu belirtilerin çocuğun yaşına uygunluğu ve ne ölçüde, kadar süredir, hangi ortamlarda görüldüğüdür. Yaşa uygunluktan kasıt çocuğun diğer akranlarında da aynı davranışların görülmesidir.
DEHB’in dikkat eksikliği boyutuna çok değinmeden başlıkta belirtildiği üzere hiperaktiviteyi ele alacak olursak, bir çocuğun hiperaktif olduğunu söyleyebilmek için, aşağıda verilen belirtilerin en az 6 tanesinin, en az 6 ay boyunca, birden fazla ortamda (ev-okul-misafirlik vs.), çocuğun yaşına uygun olmayacak ölçüde görülmesi gereklidir:
Hiperaktivite
Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar.
Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır
Çoğu zaman sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.
Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır
Çoğu zaman çok konuşur.
Dürtüsellik
Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevabı yapıştırır.
Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.
Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer
Görüldüğü üzere hiperaktivite, sadece yaramazlıkla anlaşılamayacak bir bozukluktur. Bu belirtileri, verilen kriterler dahilinde çocuklarınızda gözlemliyorsanız şüphelerinizde haklı olabilir ve bir uzman yardımı almanız gerekebilir. Aksi bir durumda çocuğunuzu etiketlemekten kaçınmalısınız. Elbette çocuğunuz hiperaktif denilecek ölçütlere sahip olmasa da sizi yoruyor, üzüyor, çok yaramazlık yapıyor, ya da okuldan çok şikayet alıyor olabilir. Burada bakış açınızı “bu çocuk hiperaktif” yerine “çocuğumun bazı davranışları uygunsuz, ama halledebiliriz” şeklinde tutmanızda yarar var. Olumsuz bulunan davranış(lar) ne olursa olsun, çocuğun bu davranışlarda bulunma sebebini incelemenizde yarar var. Örneğin farkında olmadan çocuğunuzun yalan söylemesini, ödev yapmamasını ya da yaramazlık yapmasını pekiştiriyor olabilirsiniz. Başka bir sebep çocuğun dikkat çekme çabası, ya da tamamen kişiliği/mizacıyla ilgili olabilir. Bu sebepleri araştırma ve davranış değişikliği için kullanılabilecek yöntemleri bir sonraki yazımda aktaracağım. Eğer ne yapabileceğiniz hakkında kaygılıysanız, karar vermekte güçlük çekiyor ve çocuğunuzu bir türlü değiştiremiyorsanız, sizin için uygun herhangi bir uzmana başvurabilirsiniz.
Detaylı bilgi almak için lütfen arayınız.
